Diễn

Hồ Anh Thái

(truyện ngắn)

Trung tâm văn hóa Tây đặt ở ta. Đúng cách gọi sành điệu thì phải dùng từ ngoại, nó phải được phát âm là aliăng, những cái khác thì đọc là caoxồ hoặc inxơtitiutơ. Một đống ngân sách đổ ra để quyến rũ dân bản xứ, theo đúng bài mật ngọt ruồi mới đậu. Ông phó giáo sư nghệ thuật học lần đầu bước vào đây đã đọc ra cái vị ấy. Trung tâm trở thành tụ điểm của đám nouveaux riche văn hóa, còn gọi là đám giàu xổi về văn hóa. Một đám nghệ sĩ nhiều nhất là tóc là râu, được miêu tả hẳn hoi trong một câu hát là người yêu dấu không thấy đầu, kẻ cạo trọc cho thấy đầu thì là những chàng những nàng tuổi hai mươi đã kịp phá nát đời sau đó rưng rưng sám hối tìm về cội nguồn phật tính văn hóa phương Đông. Một đám trí thức mới phất bằng phèng la ngoài đánh vào trong đánh ra. Túm tụm kháo nhau những trò độc trò quái trò bợm mới nhất, những tìm tòi vạch lá tìm đường còn nóng hót hôi hổi trong giới. Nhà giàu ngoại quốc tung một nắm tiền xem đám bản xứ thò thụt tất cả những gì man man mọi mọi ma ma lanh lanh. Dùng lưỡi liếm đồng xu dưới đất lên chẳng hạn. Chổng đít lộn một vòng qua đám xu tung tóe, lúc đứng dậy đã kịp khoe trò thiện nghệ nhặt được mấy đồng. Tất cả ngay lập tức được vỗ tay bít bít lại đi lại đi, được dán nhãn nghệ thuật đương đại.

Không khí nghệ thuật đặc sệt Âu Mỹ. Cầm ly rượu đi đi lại lại trong đại sảnh xem triển lãm mới nhất. Sắp đặt. Kỹ thuật viên đổ khuôn thạch cao làm tay sai cho các nhà điêu khắc mãi cũng lên cơn gà tức nhau tiếng gáy, bắt được vở của nghệ thuật đương đại chỉ cần tinh một tí ma một tí lanh một tí. Ông kỹ thuật viên thạch cao bèn nhờ người tiến cử, xin được tài trợ của trung tâm văn hóa Âu Tây làm cái sắp đặt. Ông lột hết quần hết áo ra, lấy thân mình không lấp lỗ châu mai như thời chiến mà hiến thân cho nghệ thuật làm khuôn thạch cao. Đổ từ khuôn ra những cái túi ni lông nhèo nhẽo. Bơm túi lên thì cả mấy chục cái túi thành búp bê cho người lớn. Trắng toát. Trần trụi nồng nỗng cả ra. Mấy chục cái hình nhân tồng ngồng làm quản lý văn hóa đỏ mặt không cho triển lãm công khai, trả về cho trung tâm Âu Mỹ giới thiệu nội bộ.

Hình nhân trắng lốp rải trên nền nhà triển lãm bèo nhèo túi nhựa. Thỉnh thoảng công tắc bật nhẹ, mấy chục cái túi đồng loạt được bơm hơi, túi xẹp đồng loạt phồng lên từ từ thành búp bê thiếu hơi, bụng ỏng đít beo, hình nhân run run giật giật nằm ngửa nằm sấp mà rùng rùng đê mê. Tiếng động cơ máy bơm hụt hơi ư ử ư ử.

Tụ điểm kiểu này tụ rất nhanh mà tan cũng rất nhanh. Chỉ cần một chiêu quảng cáo rằng có cái độc hơn. Tan. Đột nhiên ùa hết ra cửa. Gì thế gì thế làm sao thế. Ông phó giáo sư nghệ thuật cao giọng hỏi trống không, thói quen coi thiên hạ đều là học trò. Mà trong cả đống thiên hạ bao giờ cũng có kẻ sẵn lòng làm trò người khác. Một cô kim kim chen lấn ngay bên cạnh mau mồm bảo mấy chục cái hình nhân trần truồng mới chỉ là chiêu đầu tiên, bây giờ mọi người đang đổ hết ra Bờ Hồ để xem chiêu thứ hai, không hình nhân nữa mà nửa người nửa ngợm, sau đó ô tô buýt sẽ đưa tất cả lên Sóc Sơn vào sơn trang của kỹ thuật viên thạch cao để xem chiêu thứ ba, lúc ấy mới thấy người thực sự. Ba giai đoạn tiến hóa từ hình nhân lên người. 

*

* *

Bờ Hồ đang chứng kiến giai đoạn hai. Kỹ thuật viên thạch cao từ đây xin được gọi là nghệ sĩ, nghệ sĩ đang cùng một anh bạn chăng ngang mặt đường Đinh Tiên Hoàng mấy cái băng rôn, băng rôn nguệch ngoạc chữ Love chữ L'amour. Chăng ngang đường, Love với L'amour thành barrier chắn đường. Xe cộ dồn đống. Còi bấm inh tai. Ô nhiễm âm thanh kiểu này đảm bảo tám mươi phần trăm đồng bào phải đi tham vấn bác sĩ thần kinh. Còi không đủ, mẹ mày mẹ mày chửi lem lém để giảm bức xúc xì trét. Đang còi đang chửi thì thấy hai con quỷ nhảy qua nhảy lại qua mấy cái băng rôn. Gọi là quỷ không ngoa. Hai gã tóc dài chấm vai mặc độc có cái xịp, nửa người tô xanh nửa người tô đen. Hai màu chẻ đôi người các gã ra, thẳng từ trên trán, lấy mũi làm lề mà xẻ dọc xuống đến tận... tận đâu nữa thì độc giả tự mà tưởng tượng lấy.

A, màn hai, nửa người nửa ngợm. Nửa người nửa ngợm nhảy tưng tưng qua những Love những L'amour. Đám xe máy bị chắn đường quên còi quên chửi, thế này coi như là bồi thường cho tắc nghẽn. Đang băn khoăn bồi thường như thế là đáng hay không đáng thì có tiếng còi cảnh sát. Một nhóm sắc phục rầm rập chạy đến. Phạt. Phạt vi cảnh. Cản trở giao thông. Gây tắc nghẽn rối loạn nơi công cộng. Một trong hai con quỷ bắt đầu đối đáp bằng tiếng người. Đây là nghệ thuật, cảnh sát ngăn cản tự do sáng tạo a. Cảnh sát đay lại. Nghệ thuật, nhưng nghệ thuật đang cản trở giao thông có phải không bà con. Đám vừa còi vừa chửi lúc nãy bỗng quay ngoắt, không cản trở không cản trở. Đám đông thường nhanh giở mặt. Cảnh sát cũng chẳng lúng túng. Các anh có biết muốn chặn đường thế này thì phải xin phép, nếu xin phép thì chúng tôi sẽ đứng ra dẹp đường cho các anh diễn hay không? Một trong hai con quỷ bảo em không biết. Ma. Lanh. Thừa tỉnh táo để báo cho bạn bè cho Tây đến xem, nhớ mang theo cả camêra để quay tao nhé, thừa háo danh để sắp đặt chiêu quảng cáo từ bao nhiêu ngày trước mà lại không biết xin phép chính quyền.

Màn nửa người nửa ngợm bị xếp lại. Cảnh sát tịch thu mấy cái băng rôn Love L'amour. Bắt theo cả người để ký biên bản vi phạm. Hỏi ai là nghệ sĩ chính ở đây. Một trong hai con quỷ bảo tôi. Thế là bắt cái con nhận tôi đi về đồn.

Thế thì màn ba ở sơn trang hoãn à. Thế thì quá trình tiến hóa từ hình nhân lên thẳng người, bỏ qua giai đoạn quá độ nửa người nửa ngợm à. Xôn xao hỏi nhau. Đám nghệ sĩ nhiều tóc râu người yêu dấu không thấy đầu. Đám trí thức hễ thiếu trò vui sẽ thành trí ngủ. Đám sinh viên háo hức mùi Tây, bao giờ cũng sẵn sàng từ biệt mẹ con đi từ đây nhé. Hễ còn ở trên xứ này thiếu công nghệ giải trí thì ai cũng cần có trò tự phát. Phó giáo sư lại hỏi trống không. Cô kim kim lại tình nguyện trả lời theo đúng tinh thần sẵn sàng làm nô tì nô tài. Trò vẫn tiếp tục, màn ba vẫn khai mạc đúng giờ, đề nghị khán giả lên xe buýt đang chờ ở Bác Cổ dung dăng dung dẻ ta cùng đi.

*

* *

Màn ba. Trang trại trên sườn núi phủ đầy thông. Trời đã nhá nhem. Lối vào trang trại cứ một mét cắm một cây đuốc. Đuốc cháy bùng bùng bên những cành đào khô. Cả trăm cành đào khô. Chú ấy mua cành đào sau Tết năm ngoái, cũng chẳng phải mua, chú ấy thuê dân làng ra các bãi rác nhặt cành đào héo mang về. Cô kim kim thuyết minh cho phó giáo sư và mấy nghệ sĩ đi bên cạnh. Bây giờ bày ra cả trăm cành đào lúp xúp như bãi đào Nhật Tân thời quá vãng.

Bước thấp bước cao vào trang trại. Dân làng được thuê cởi trần đóng khố áo hoa văn do nghệ sĩ thiết kế, một thứ hoa văn giao duyên các dân tộc, chẳng rõ dân tộc nào ra dân tộc nào. Hoa văn thổ dân trên cả thế giới này hình như có mẫu số chung, da đỏ Mỹ, thổ dân Úc, rồi các dân tộc Đông Nam Á, sao cứ như cùng một mẹ. Nghệ sĩ mỹ thuật trình diễn dùng ngay cái nghệ thuật mẹ ấy mà thiết kế trang phục cho dân làng. Dân làng nhảy múa hát ca. Hô hô hô. Hi hi hi. Hôôô hôôô hôôô. Hiii hiii hiii.

Nghe bảo trên núi đằng sau trang trại có hai ngôi mộ thiêng lắm. Một sinh viên nãy giờ chiu chiu tiếng Anh chim hót với Tây quay ra hỏi. Lại hỏi trống không. Chưa làm thầy đã hỏi trống không. Sinh viên thời nay tuổi nhỏ chí lớn, từ sớm lắm đã biết phớt lờ nền giáo dục gia đình bỏ hoang và nền giáo dục giảng đường vùng trắng. Cứ ai hỏi trống không là có ngay cô kim kim đầy tớ của nhân dân em xin hầu thông tin. Nói đừng cười nhé. Chú ấy mua hai quả núi này làm trang trại, sợ không có người trông, kẻ gian nó vào nó phá, chú ấy mới đắp hai cái mộ ấy rồi phao lên là đồi thông hai mộ. Kể hẳn hoi chuyện mối tình lâm ly, chàng hóa ma rừng nàng hóa ma thông. Đứa nào muốn lẻn vào, nghe thế cũng rét.

Phía sau ba nếp nhà sàn mua từ Tây Bắc về, một con đường dẫn lên bãi trống trên cao. Đi qua hai ngôi mộ chàng Nu nàng Ni. Con đường lát gạch Bát Tràng phong cách làng quê Bắc Bộ. Sao lại lát gạch Bát Tràng trên đồi thông. Phó giáo sư hỏi. Chú ấy thích gợi nhớ quê hương. Con đường này làm riêng cho sô diễn đêm nay thôi. Cô đổi giọng triết học. Viên gạch lát đường không phải là con đường. Con đường mới là quan trọng. Mà con đường không quan trọng, nó chỉ dẫn đến cái đích quan trọng, đó là đỉnh cao.

Đỉnh cao. Bãi trống. Từ đây cô kim kim thành thuyết minh chuyên nghiệp cho đám văn nghệ sĩ trí thức đứng gần cô. Ai chỉ cái gì cô thuyết minh cái ấy. Một sàn tre dựng ở chính giữa. Đấy là sàn tre hoài thai dân tộc. Một cây nêu luồng cao vút đâm xuyên qua sàn tre lên trời. Đấy là sinh thực khí nam nữ khởi nguồn giống nòi. Bốn đống rơm đồ sộ bao quanh sàn tre. Đấy là hai cặp vú nàng sức sinh sôi không bao giờ cạn. Một cái chum to tướng úp ngược trên sàn tre, chum sơn trắng như quả trứng. Đấy là... nhưng thôi, không nói nữa, tí nữa khán giả sẽ bất ngờ.

Bất ngờ. Bất chợt. Ngờ đâu. Trống đập đánh bùm. Pháo nổ rung mặt đất. Cái chum trắng như quả trứng động đậy. Nó rùng rùng lên. Nó quẫy nó giật như có con thú bị nhốt bên trong. Tiếng đập chan chát bên trong. Trứng vỡ toang. Trứng Âu Cơ đấy. Cô kim kim nói, thấy đến lúc không cần phải giữ bí mật nữa. Nghệ sĩ bôi màu trắng toát từ đầu đến chân cầm búa đập thêm một nhát vào mảnh chum vỏ trứng, nhảy tót ra. Run rẩy những bước hài nhi, cô kim kim thuyết. Trông chẳng ra hài nhi mà run như thằng nghiện vật thuốc. Một nam diễn viên nhận xét. Cô kim kim không nghe thấy lời bình đểu mà đã hoàn toàn nhập đồng theo vai hài nhi trên sân khấu. Tội chưa. Thương chưa. Kìa một sinh linh cô đơn ném ra giữa đời. Nước mắt cô rơi lã chã làm gò má phập phồng bắt ánh lửa.

Nghệ sĩ bị công an bắt rồi cơ mà, sao kịp về nhanh thế. Phó giáo sư hỏi. Cô kim kim mê muội trong tiếng trống tiếng phách tiếng nhạc chầu văn lên đồng. Cô không thuyết được nữa. Người xem lao xao. Bị bắt rồi cơ mà, nhỉ.

Đúng lúc hài nhi trắng toát rên lên. Đồng bào ơi. Cả dân làng cả khán giả đồng thanh gào lên. Cóóóóóóó. Nghệ sĩ tôi xin có mấy lời thưa. Thưa thì thưa. Thưa thì thưa. Nghệ sĩ tôi suýt bị tạm giữ vì vi phạm trật tự công cộng, nhưng nhờ có người bạn đồng diễn mạo nhận làm nghệ sĩ đi về đồn thay, nghệ sĩ tôi mới kịp về đây cho màn diễn chính. Hành động Lê Lai liều mình cứu chúa phải được tôn vinh. Đẹp quá các bạn ơi, vui quá các bạn ơi, xin một tràng pháo tay.

Xin thì cho, tiếc gì. Rầm rầm rầm rầm rầm.

Đồng ca dân làng. Nghệ sĩ lĩnh xướng. Ầu ơ ầu ơ ầu ơ. Âu ơ âu ơ âu ơ. Bâu bơ câu cơ dâu dơ đâu đơ gâu gơ hâu hơ âu cơ âu cơ âu cơ. Hài nhi nhảy nhót trên đống mảnh chum vỏ trứng. Ầu ơ âu ơ âu cơ. Cô kim kim hét hát theo dàn đồng ca. Coi chừng giẫm mảnh chum thủng chân bây giờ, phó giáo sư lẩm bẩm. Hài nhi nhảy chồm chồm hát toáng lên. Tôi là ai tai là ôi. Chỉ giời mới hiểu chỉ hiều mới giởi. Hài nhi leo lên cây nêu. Leo đến giữa chừng hài nhi rút cái khăn nãy giờ quấn quanh đầu, buộc ngang lưng vào với cây nêu. Hai tay được tự do. Hai tay giơ lên trời khua khoắng cầu đến thượng đế. Đầu ngửa thành tâm. Hai chân quặp chặt vào cây nêu. Nhún nhún. Động tác giao hoan công khai giữa trời đất.

Động tác hình thể như bị viêm khớp. Diễn viên bình phẩm. Không biết xử lý không gian, đáng lẽ phải tận dụng không gian sân khấu tròn thì lại giới hạn vào mặt cắt phía trước như sân khấu nhà hát. Phó giáo sư nghệ thuật không nhịn phô diễn chuyên môn được nữa. Trật tự. Cô kim kim hét lên. Hài nhi biết giao hoan trên cây nêu hét lên. Lửa lửa ơi lửa hỡi. Gạch đã nung nục đã ganh. Viên gạch trời đã sinh ra hi hô. Viên gạch nghệ sĩ hì hồ. Cả một con đường nghệ sĩ hi hô. Lên đến đỉnh cao hì hồ. Bao kẻ vô tình giẫm lên nghệ sĩ hi hô. Đến đài vinh quang hì hồ. Dàn đồng ca. Hi hô hì hồ. Ầu ơ ầu ơ ầu ơ. Âu ơ âu ơ âu ơ. Bâu bơ câu cơ dâu dơ đâu đơ gâu gơ hâu hơ âu cơ âu cơ âu cơ. 

Thanh nhạc nghiệp dư ghê răng quá. Một ca sĩ bình luận. Thơ gì thối thế. Một sinh viên té nước theo mưa. Trật tự. Thối mồm. Cô kim kim hét lên. Cô nói thêm, thơ người ta nhân văn hiện đại thế mà dám. Phó giáo sư hạ giọng, thơ cháu phải không. Cô kim kim hơi giật mình, à không, thơ một con bạn cháu, nó là thiên tài thơ thế kỷ hai mốt của Việt Nam.

Hài nhi gọi lửa lên bằng thơ. Lửa lên thật. Bốn đống lửa bốn vú nàng cháy đùng đùng. Vây kín cây nêu hài nhi ở giữa. Gờrết gờrết. Mỹ kêu. Biêng biêng. Tây kêu. Ngon ngon. Đám sinh viên kêu. Khen mà cả Mỹ cả Tây cả ta cười hô hố. Đúng kiểu thực dân khoái những gì rợ rợ man man. Hài nhi ré lên, giọng đã khê đã đặc. Ta là ai tai là ô. Là viên gạch. Rồi cố hát phong cách giọng điện tử hà chần. Bííííí... mật. Bía... mật. Bía... mựt. Bííííí... mật. Hài nhi ngửa cổ ngáp ngáp mấy cái trong khói mù. Thu hết lực tàn rên được mấy tiếng. Ối mẹ ơi. Bún chả. Bỏng con rồi.

Gục xuống ngoẹo đầu lủng lẳng ở lưng chừng cây nêu. Đám người làng rùng rùng chạy lên dập lửa hạ nêu. Đám người xem như chạy như vỡ chợ. Phó giáo sư ôm đầu ngồi im, tự nhủ chạy là chết. Đang mót tiểu đứa nào nó xô phải nó giẫm bẹp bọng đái. Người ào ào chạy qua. Liếc mắt nhìn sang thấy cô kim kim cũng ngồi ôm đầu. Đáng lẽ cô phải cầm cờ xông lên liều thân cứu nghệ sĩ ra khỏi vòng lửa. Cô cũng ngồi xổm ôm đầu nhắm nghiền mắt. Mãi cho đến khi vãn người, cô mới ngẩng lên. Nước mắt chan hòa.

Phó giáo sư nặng nề ôm bầu bong bóng đứng dậy theo mọi người đi xuống phía ba cái nhà sàn. Cô kim kim đi theo. Phó giáo sư kiếm chuyện để nói cho quên cái bong bóng óc ách trong lòng. Cứ hội họa trình diễn cứ pơphốmần như thế này lấy thời gian đâu mà vẽ mà nặn tượng. Cô kim kim đã nguôi, thuyết. Nặn tượng ác. Nặn tượng đều. Chẳng có ai chỉ sắp đặt với trình diễn mà bỏ hẳn không vẽ không nặn. Chú ấy toàn nặn tượng thạch cao hoặc quấn dây thép bán cho Tây. Tây nó biết danh vì chú ấy dùng pơphốmần làm chiêu quảng cáo cho báo chí xúm vào. Có Tây mang tượng chú ấy về Pháp về Mỹ bán, muốn bán được đã mời chú ấy sang làm pơphốmần khuấy động dư luận.

Cái bong bóng tức ứ, mỗi bước đặt xuống lối gạch Bát Tràng là mỗi cú giộng lên tận thiên đình. Là mỗi cú bầu tức ứ chỉ chực xì ra đầu van. Người vẫn lác đác đi qua. Phó giáo sư đánh liều tạt vào bên đường, ốp vào một gốc thông, vừa mới giở ra thì nghe tiếng đàn bà rú lên. Hóa ra phía sau gốc thông có một đôi trai gái, nhìn rõ ràng hiện vật của phó giáo sư, họ đâm đầu chạy hoảng. Xoay chiều nào cũng thấy người gần người xa. Chỉ có phía cô kim kim đứng chờ là không có người. Con gái con lứa, ai mượn nó đứng chờ. Thế mà cứ đứng. Lẽ ra thấy ông xoay về phía ấy thì nó phải ý tứ bỏ đi. Thế mà cứ đứng. Nền giáo dục gia đình bỏ hoang và nền giáo dục học đường vùng trắng. Cứ đứng. Lại còn lẻo bẻo kể tiếp. Có lần ở Ba Lê chú ấy làm một cái pơphốmần bên sông Xen. Có ai xem không. Giáo sư hỏi. Cô kim kim lắc đầu. Không có ai xem cả.

Không ai xem. Phó giáo sư không thể chọn xấu hổ làm giải pháp. Cả bầu bong bóng xì ra xối xuống chân một gốc đào khô trong ánh lửa bập bùng. Bắn tóe sang cả mấy viên gạch trên đường.

Chợt nhớ lời cô kim kim. Viên gạch lát đường không phải là con đường.

H.A.T.

Nguồn: Nhà văn Hồ Anh Thái